|
Joanna Soszyńska
„Wczesne rozpoznawanie syndromu dziecka maltretowanego i molestowanego – możliwości i rodzaje interwencji nauczyciela i wychowawcy”. Krzywdzenie dzieci przez wiele lat nie zostało przez opinię społeczną rozpoznane jako społeczne zło i w związku z tym stanowiło ukryty problem społeczny. Dopiero w latach 90 rozpoczął się proces ujawniania tego problemu. Złe traktowanie dzieci w rodzinie przestało być tematem tabu. Spróbujmy określić pojęcie krzywdzenia dzieci , wskazać na sytuacje , które w największej mierze zakłócają rozwój dziecka. W literaturze przedmiotu wskazuje się na cztery kategorie krzywdzenia dzieci : -- przemoc fizyczną , czyli wszelkiego rodzaju działania wobec dziecka powodujące nieprzypadkowe urazy (stłuczenia , złamania , zasinienia , itp.), -- seksualne wykorzystywanie dzieci , czyli takie zachowanie osoby dorosłej , silniejszej lub starszej , które prowadzi do seksualnego zaspokojenia kosztem dziecka , -- przemoc emocjonalna , czyli rozmyślne , nie zawierające aktów przemocy fizycznej zachowania dorosłych wobec dzieci , które powodują znaczące obniżenie możliwości prawidłowego rozwoju dziecka , w tym zaburzenia osobowości , niskie poczucie własnej wartości , stany nerwicowe i lękowe ; do kategorii tego typu można zaliczyć m.in. wyzwiska , groźby , szantaż , straszenie , emocjonalne odrzucenie , nadmierne wymagania , nieadekwatne do wieku i możliwości psychofizycznych dziecka , -- zaniedbywanie dziecka , czyli niezaspokajanie jego podstawowych potrzeb zarówno fizycznych ( właściwe odżywianie, ubieranie , ochrona zdrowia , edukacja ) , jak i psychicznych (poczucie bezpieczeństwa , miłość rodzicielska , troska ).
Pojęcia „syndromu dziecka maltretowanego” i „syndromu dziecka molestowanego” funkcjonują od kilkunastu lat w miejsce używanych kategorii „ dziecka bitego” i „ dziecka krzywdzonego”. Jak wcześnie rozpoznać , że dziecko jest ofiarą przemocy? To właśnie jedno z podstawowych zadań nauczyciela – wychowawcy w jego codziennych kontaktach z dziećmi w klasie , w świetlicy szkolnej , na wycieczce , w sali gimnastycznej . Opiekun dzieci powinien wnikliwie je obserwować , nie bagatelizować żadnego symptomu, żadnej przesłanki , żadnego sygnału , że w życiu dziecka stało się coś niepożądanego. Nieobojętność nauczyciela i wychowawcy wobec każdej podejrzanej sytuacji wpływa na szybkie dostrzeżenie problemu i – co najważniejsze – podjęcie inicjatywy w celu pomocy dziecku. Jeśli dowiadujemy się , dziecko często opuszcza zajęcia szkolne , nie chce ćwiczyć na lekcjach wychowania fizycznego , jest hospitalizowane z powodu niewyjaśnionych urazów , musimy brać pod uwagę możliwość przemocy domowej. Gdy brakuje bezpośredniego dowodu istnienia przemocy wobec dziecka ( w postaci urazów , relacji ofiary lub świadka ) , ważnych informacji może dostarczyć nam obserwacja funkcjonowania dziecka w grupie i w kontakcie indywidualnym. Na przykład , jeśli dziecko w upalne dni chodzi w ubraniu zakrywającym całe ciało , może to świadczyć o tym, że chce ukryć ślady przemocy ( skaleczenia , siniaki , obrzęki ). Z czasem ta niestosowność ubioru może stać się objawem braku akceptacji dla własnego ciała , systematycznie poniewieranego przez sprawcę przemocy. Ponadto dzieci bite w domu przejawiają nadmierną czujność i napięcie w czasie zabaw i ćwiczeń grupowych wykorzystujących kontakt fizyczny. Często skuleniem się na niespodziewane dotknięcie , mają trudności z przyjmowanie bliskości fizycznej za oznakę życzliwości. Przypadkowe popchnięcia interpretują jako atak i w odpowiedzi wybuchają agresją lub wycofują się z aktywności w grupie. Kiedy nasze przypuszczenia po konsultacji z innymi nauczycielami , a zwłaszcza z pedagogiem szkolnym , przekształcą się w pewność , że dziecko jest ofiarą maltretowania , czyli przemocy zarówno fizycznej jak i emocjonalnej , wówczas pierwszym krokiem będzie zapewnienie mu ochrony. W skrajnych przypadkach przemocy i braku współpracy ze strony drugiego z rodziców lub innej bliskiej osoby z rodziny sprowadza się to do powiadomienia o tym fakcie policji , sądu rodzinnego i prokuratury oraz przekazania dziecka do pogotowia opiekuńczego. Taka forma doraźnego zapewnienia bezpieczeństwa dziecku jest możliwa bez zgody rodziców , a po 12 roku życia wymaga jedynie zgody dziecka. Szczególnie trudna jest sytuacja dziecka wychowującego się w rodzinie dysfunkcjonalnej z problemem alkoholowym. Zamiast wzorców zachowań społecznie pożądanych rodzina dostarcza wzorców zachowań aspołecznych bądź wprost przestępczych. Wszystko to sprawia , że dzieci alkoholików wykazują wyższy poziom niedostosowania społecznego. Są one bardziej agresywne wobec otoczenia niż inne dzieci. W sytuacji frustracyjnej koncentrują się na przeszkodzie , nie zaś na szukaniu rozwiązania czy też obronie obrazu własnej osoby. Chcą przezwyciężyć własne poczucie bezradności i bezsilności , wykazują postawy wrogości i „siły pięści”. Dzieci alkoholików wykazują niższy poziom funkcjonowania w roli ucznia , a ich nieprzystosowanie przejawia się w trzech sferach : gorszych wynikach w nauce , trudnych kontaktach z rówieśnikami oraz negatywnym stosunku do szkoły. Obserwujemy u nich brak umiejętności koncentracji uwagi , nadpobudliwość psychoruchową , zaburzenia pamięci oraz – wspomniane wcześniej zachowania aspołeczne. Dzieci te wyrastają w atmosferze lęku i obcości psychicznej , nasilanej przez krzywdy moralne i fizyczne , często w złych warunkach bytowych. W związku z tym w szkole przejawiają typowe dla nich stany emocjonalne : niepokój , rozdrażnienie , przygnębienie , bóle głowy , bóle mięśni , bóle serca, bolesne skurcze jelit. Dzieci alkoholików wymagają szczególnego zainteresowania i pomocy. Należy im wyjaśnić , na czym polega alkoholizm któregoś z rodziców. Powinny wiedzieć , że alkoholizm jest chorobą. Są one bowiem w stanie nauczyć się konstruktywnych sposobów reagowania. Należy im uświadomić , że nie ponoszą żadnej odpowiedzialności za picie rodzica. Dzieci rozumieją , co się dzieje , a kłamstwa są bardziej przerażające niż prawda. Nauczyciel , czy terapeuta ma za zadanie zdjąć z dziecka brzemię „stróża rodzinnej tajemnicy”. Takie dziecko całą swoją energię skupia na ukrywaniu problemu , dochowaniu wstydliwej tajemnicy , w obawie przed „wygadaniem się” i wstydem. Można wytłumaczyć dzieciom , że z pozoru przykre zachowania osoby nieuzależnionej wobec alkoholika nie są wymierzone przeciwko niemu , lecz mają na celu jego dobro. Dzieciom alkoholików należy zapewnić dodatkowe wsparcie w postaci terapii indywidualnej lub grupowej czy też uczestnictwo w zajęciach świetlic terapeutycznych , gdzie mają one możliwość obcowania z rówieśnikami , którzy przechodzą przez podobne doświadczenia. Zajmijmy się z kolei problematyką dziecka molestowanego. Z przemocą seksualną mamy do czynienia wówczas , gdy osoba starsza lub silniejsza fizycznie i emocjonalnie od dziecka (najczęściej ktoś z bliskiej rodziny) wykorzystuje je do budowania swojego poczucia wartości i mocy oraz do zaspokajania swoich potrzeb , zachowując się wobec niego seksualnie. Czasami także starsze albo silniejsze fizycznie i bardziej rozbudzone dzieci mogą wykorzystywać seksualnie młodsze , przymuszając je do „zabawy w seks”. Przemoc seksualna może mieć miejsce w każdej rodzinie , niezależnie od wykształcenia i poziomu finansowego rodziców. Sprawca różnymi sposobami manipuluje dzieckiem , aby wykorzystać je do swoich celów. Wchodzi w rolę zaufanego przyjaciela , daje prezenty , „zaspokaja potrzebę ciepła”, uczy fałszywej moralności , zastrasza , bije , wzbudza poczucie winy. Dzieci ponoszą ogromne konsekwencje wykorzystywania seksualnego. Nauczyciel , wychowawca klasy lub wychowawca w świetlicy szkolnej może zauważyć zmianę w zachowaniu krzywdzonego dziecka. Pojawić się mogą kłopoty z koncentracją i pamięcią , niepokój , napięcie , pobudzenie , koszmary nocne ( niewyspanie) i lęki. Dzieci zaczynają sypiać w ubraniu , podejmują też próby samobójcze. Chłopcy mogą być agresywni , krzywdzić zwierzęta i mieć zbyt rozbudzone fantazje seksualne. Dziewczynki bywają smutne , jakby nieobecne. Pojawiają się tez kłopoty z jedzeniem , często prowadzące do anoreksji lub bulimii. Charakterystyczne są również zachowania seksualne niedostosowane do wieku dziecka. Można zauważyć siniaki i zranienia w okolicy genitaliów. Pojawiają się też zapalenia pochwy i pęcherza , nieotrzymanie moczu , kłopoty z utrzymaniem kału lub zaparcia. Aby dziecko , które padło ofiarą przemocy seksualnej mogło powrócić do zdrowia , niezbędna jest pomoc profesjonalistów – psychologów, pedagogów , lekarzy , prawników i policjantów. Idealne jest , gdy udzielana dziecku pomoc psychologiczna zostanie połączona z terapią i edukacją wspierających rodziców i rodzeństwa. Warto pokazać dziecku , w jaki sposób może otrzymać pomoc psychologiczną , jak ona przebiega , jak długo trwa , że jest trudna , ale skuteczna. Zaklęte koło przemocy seksualnej wobec dzieci można przerwać, uświadamiając społeczeństwu , że ona istnieje , demaskując mity o niej. Jednak podstawowym zadaniem dla nas wszystkich jest ochranianie dziecka , a nie sprawcy – bez naszej pomocy nie ma ono szans na bezpiecznie życie. W ogóle interwencja przeciwko sprawcy wszelkiego rodzaju przemocy wobec dziecka ma charakter przede wszystkim prawny , a jej celem jest przerwanie przemocy przez wyeliminowanie z rodziny jej źródła. Może to polegać na złożeniu w prokuraturze zawiadomienia o przestępstwie lub w wydziale rodzinnym Sądu Rejonowego informacji o dziecku krzywdzonym. Tego typu interwencji podejmują się zazwyczaj pedagodzy szkolni , pracownicy służb społecznych ( przy wójcie , burmistrzu czy prezydencie miasta) i przedstawiciele organizacji broniących praw dziecka. Na zakończenie stwierdzić można , że wczesne rozpoznanie syndromu dziecka maltretowanego i molestowanego w dużym stopniu zależy od profesjonalnych umiejętności ludzi , którzy swą pracę zawodową związali z nauczaniem i wychowywaniem dzieci i od ich ciągłej gotowości do pomocy dziecku.
Rok szkolny 2006/2007
informacje archiwalne (2004/2005)
1. Jedynkowy Turniej Bezpieczeństwa
18 września 2004r. |
